جنگ دوازده‌روزه‌ی ایران و اسرائیل یک مخاصمه‌ی مسلحانه‌ی کوتاه‌مدت بود که اثرات مخرب جانی، روانی و مالی بر غیرنظامیان داشته است. بررسی حقوق کودکان به‌عنوان آسیب‌پذیرترین قشر جامعه که تحت تاثیر این جنگ قرار گرفتند و وظایف دولت‌ها در قبال آن‌ها در این میان حائز اهمیت است. این حقوق بر اساس اسناد معتبر بین‌المللی مختلف و در قالب مفاهیم حقوق کودکان، حقوق بشر و حقوق بشردوستانه در جامعه‌ی بین‌الملل محترم شناخته شده است. در خصوص غیرنظامیان و کودکان کشته‌شده در حملات نظامی اسرائیل علیه ایران، آمار مختلف از سوی نهادهای مختلف ارائه شده، اما آن‌چه مسلم است وجود تعداد زیادی کودک در میان قربانیان و مجروحان است. در این مطلب ابتدا حقوق کودکان در مخاصمات مسلحانه در اسناد بین‌المللی و سپس مسئولیت دولت‌های ایران و اسرائیل در این خصوص در جنگ دوازده‌روزه بررسی می‌شود.
حمایت از کودکان در مخاصمات مسلحانه در پرتو اسناد بین‌المللی
حقوق کودکان در مخاصمات مسلحانه در اسناد بین‌المللی زیادی مورد اشاره قرار گرفته که در این مطلب به برخی از مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌شود. بر اساس ماده‌ی ۱ کنوانسیون حقوق کودک مصوب ۱۹۸۹ (که هر دو کشور ایران و اسرائیل عضو آن هستند) منظور از کودک، هر انسان زیر سن ۱۸ سال است. در ماده‌ی ۳۸ این کنوانسیون بر حفاظت از کودکان در مخاصمات مسلحانه تاکید شده است؛ کلیه‌ی کشورهای عضو طبق تعهدات ناشی از حقوق بین‌الملل بشردوستانه می‌بایست کلیه‌ی اقدامات لازم برای تضمین حمایت و مراقبت از کودکانی که به علت مخاصمات مسلحانه در معرض آسیب قرار می‌گیرند به عمل آورند. در ماده‌ی ۳۹ این کنوانسیون عنوان شده که کلیه‌ی اعضا می‌بایست کلیه‌ی اقدامات مقتضی را جهت بهبود جسمانی، روانی و ادغام مجدد اجتماعی کودکی که قربانی مخاصمات مسلحانه شده است به عمل آورند. هم‌چنین در کنوانسیون حقوق کودک به منع به‌کارگیری کودکان در نیروهای مسلح تاکید شده است. در ماده‌ی ۷۷ پروتکل الحاقی اول به کنوانسیون‌های ژنو (۱۹۷۷) نیز این ممنوعیت مورد پذیرش قرار گرفته و در ماده‌ی ۳۸ اساسنامه‌ی دیوان کیفری بین‌المللی (مصوب ۱۹۹۸) استخدام و به‌کارگیری کودکان به‌عنوان سرباز جنگی، جنایت جنگی تلقی شده است. (۱) ماده‌ی ۵۱ پروتکل الحاقی مذکور به حمایت و حفاظت از غیرنظامیان در حین درگیری‌های مسلحانه می‌پردازد؛ بر این اساس عدم تفکیک مناطق نظامی از غیرنظامی، حملات کورکورانه، هدف قرار دادن غیرنظامیان و اموال آن‌ها و حمله به زیرساخت‌های حیاتی که برای بقای غیرنظامیان ضروری است، ممنوع شده و انجام هر یک از این اعمال، جنایت جنگی محسوب می‌شود. در سال ۲۰۰۰ مجمع عمومی سازمان ملل متحد پروتکل اختیاری کنوانسیون حقوق کودک را در مورد مشارکت کودکان در مخاصمات مسلحانه به تصویب رساند، این پروتکل حمایت از کودکان را در مخاصمات مسلحانه تقویت می‌کند و می‌تواند به‌عنوان نخستین نمونه‌ی تصویب متن یک معاهده در حقوق بشر در نظر گرفته شود که به‌طور کامل به حقوق بین‌الملل بشردوستانه می‌پردازد. (۲) در مقدمه‌ی این پروتکل به حمایت از کنوانسیون حقوق کودک، حمایت از حقوق کودک به شکل ویژه و بدون تبعیض، نگرانی از تاثیر گسترده و زیان‌بار منازعات مسلحانه بر کودکان، محکومیتِ هدف قرار دادن کودکان در مخاصمات مسلحانه و اماکنی که کودکان در آنجا حضور دارند، مانند مدارس و بیمارستان‌ها اشاره شده است. هم‌چنین مقدمه‌ی پروتکل، ماده‌ی ۹ کنوانسیون حقوق کودک را یادآور شده است و تاکید می‌کند که این پروتکل هیچ‌گونه لطمه‌ای به حقوق مندرج در منشور ملل متحد ازجمله ماده‌ی ۵۹ و هنجارهای مرتبط با حقوق بشردوستانه نمی‌زند. (۳)
شورای امنیت سازمان ملل متحد در قطعنامه‌ی شماره‌ی ۱۲۶۱ (مصوب سال ۱۹۹۹)، گامی مهم در حمایت از کودکان در درگیری‌های مسلحانه برمی‌دارد. شورای امنیت ضمن ابراز نگرانی عمیق از تاثیر مضر و گسترده‌ی مخاصمات مسلحانه بر کودکان و پیامدهای بلندمدت آن، هدف قرار دادن کودکان در درگیری‌های مسلحانه ازجمله: کشتن و نقص عضو، خشونت جنسی، ربودن و جابه‌جایی اجباری، استخدام و استفاده از کودکان در درگیری‌های مسلحانه و حمله به اهداف تحت حمایت قوانین بین‌المللی، ازجمله مکان‌هایی مانند مدارس و بیمارستان‌ها را –که معمولاً تعداد قابل‌توجهی از کودکان در آن‌ها حضور دارند— شدیداً محکوم می‌کند و بر پیگرد قانونی ناقضان این حقوق تاکید دارد.
در قطعنامه‌ی شماره‌ی ۱۶۱۲ (مصوب سال ۲۰۰۵) شورای امنیت چارچوبی جامع برای رسیدگی به حمایت از کودکان متاثر از مخاصمات مسلحانه ارائه می‌دهد. در این قطعنامه عنوان شده که حمایت از کودکان در مخاصمات مسلحانه باید به‌عنوان بخش مهمی از هر استراتژی جامع برای حل منازعات در نظر گرفته شود. شورای امنیت تاکید می‌کند که طرف‌های درگیر که حقوق کودکان را نقض می‌کنند، باید مورد اقدامات هدفمند (مانند تحریم تسلیحاتی) قرارگیرند. هم‌چنین از تمام طرف‌های درگیر می‌خواهد حقوق کودکان را در فرآیندهای صلح، توافقنامه‌ها و برنامه‌های بازسازی پس از جنگ بگنجانند.
در همین راستا کارگروه شورای امنیت برای حمایت از کودکان در درگیری‌های مسلحانه از ۱۶ نوامبر ۲۰۰۵ به‌عنوان یکی از ارکان فرعی شورای امنیت ایجاد شد که مرکب از همه‌ی اعضای شورا بوده و هدف از تاسیس آن، بررسی مستقیم و اختصاصی وضعیت کشورها یا گروه‌های نقض‌کننده‌ی تعهدات بین‌المللی در حمایت از کودکان در درگیری‌ها، بر اساس گزارش‌های دبیر کل سازمان ملل متحد و اتخاذ تصمیم‌های لازم است. (۴)
مسئولیت دولت‌های ایران و اسرائیل در حمایت از کودکان در جنگ دوازده‌روزه
به دلیل وجود سانسور شدید، ارائه‌ی اطلاعات متناقض و عدم دسترسی گزارشگران مستقل، بررسی اعمال ناقض حقوق بشر و حقوق بشردوستانه در جنگ دوازده‌روزه‌ی ایران و اسرائیل دشوار است. هم‌چنین تاکنون هیچ سازمان بین‌المللی معتبری، گزارشی در خصوص جنایات جنگی و به‌خصوص نقض حقوق کودکان در این خصوص ارائه نکرده است. به همین دلیل هرگونه تحلیل در این خصوص صرفاً بر پایه‌ی اخبار منتشرشده در رسانه‌ها و با اتکا به آمار ارائه شده از سوی منابع رسمی طرفین درگیر است و ممکن است در آینده نیازمند اصلاح یا تغییر باشد.
بر اساس اخبار و تصاویر منتشرشده، در حملات اسرائیل علیه ایران، تعداد زیادی مراکز غیرنظامی و بیمارستان مورد هدف قرار گرفته‌اند. بسیاری از کودکان در خانه‌های خود کشته یا مجروح شده‌اند؛ این حملات بدون تفکیک مراکز نظامی از غیرنظامی و بسیاری از آن‌ها بدون هشدار قبلی بوده است که این موارد از مصادیق بارز جنایت جنگی است. هشدار تخلیه‌ی یک منطقه‌ی بزرگ شهری (که عملاً امکان تخلیه‌ی آن وجود ندارد) یا حمله به یک خانه به بهانه‌ی آن‌که یک مقام نظامی یا هسته‌ای در آن زندگی می‌کند و درنتیجه کشته شدن تعداد زیادی از افراد غیرنظامی و کودکان، هیچ‌کدام این جنایات جنگی را توجیه نمی‌کند. دولت اسرائیل موظف است بر اساس قطعنامه‌ی ۱۶۱۲ شورای امنیت، عاملان نقض حقوق کودکان در جنگ دوازده‌روزه را پاسخ‌گو کند و با مکانیسم‌های نظارت و گزارش‌دهی سازمان ملل (اگر قصد ورود به این موضوع را داشته باشند) همکاری کند. هم‌چنین شورای امنیت می‌تواند وارد این قضیه شود و حتی موضوع را جهت بررسی جنایات جنگیِ انجام‌شده و مقصران آن، به دیوان کیفری بین‌المللی ارجاع دهد، اگرچه با توجه به سازوکار و سیاست‌های اعضای این شورا، این اقدام بعید به نظر می‌رسد.
بر اساس اخبار منتشرشده، دولت ایران در حملات انجام‌شده علیه اسرائیل، باعث کشته شدن کودکان نشده است، اما انجام حملات به مراکز غیرنظامی و بیمارستان را می‌توان از مصادیق نقض حقوق بشردوستانه و مخالف با حقوق مورد اشاره در بخش اول این مطلب دانست؛ اما در این میان دولت ایران موظف بوده در مقابل حملات اسرائیل، از کودکان به‌طور کامل محافظت کند. ازجمله این وظایف بر اساس اسناد بین‌المللی، می‌توان به تخلیه‌ی اماکن در معرض خطر، اعلام هشدارهای لازم (مانند به صدا درآوردن آژیر خطر پیش از حملات هوایی و موشکی) و تهیه‌ی پناهگاه‌های امن در هنگام حملات اشاره کرد که ایران در این موارد اقدامات موثر انجام نداده است. جنگ (هرچند کوتاه‌مدت) تاثیر روانی شدیدی بر کودکان می‌گذارد؛ دولت ایران موظف است در آینده‌ی نزدیک اقدامات مشخصی را جهت بهبود سلامت روان کودکان برنامه‌ریزی کند
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر